Қазалы ауданы (Кызылорда облысы) Сырдария өзенінің төменгі ағысында орын алған. Ауданның халқы 80 мың, оның көбі Айтеке би кентінде тұрады. Кентте темір жол үлкен рөл ойнайды. Ауылдардың халқы күріш, мал шаруашылығы, пішен ору, балық аулау және бақшалықпен айналысады.
Сырдың суы көбіне аяқ суға қолданылады, кезінде ауыз суға да қолданылған. 1963-1970 жылдары Басықара ауылында салынған Қазалы су бөгеті Сырдарияның суын ирригациялық арналарға бұрып тұрады. Арналардың көбі Одаққа (СССР) дейінгі уақытта кіші жүздің руларымен қазылып, солардың атымен аталып қалған. Одақ (СССР) кезінде сол арналар ирелендіріліп қазылған.
Сырдария Қаракұммен Қызылқұмның ортасындағы табиғи шекара. Қызылқұм Сырдария өзеннің оңтүстігінде орналасқан. Сырдария аймағы жалпысынан «сыр» деп аталып, Қаракұм жағы «қыр» деп аталынады. «Сыр елі» және «қыр елі» сияқты «сыр» мен «қырды» екі географиялық-әлеуметтік аймақ қатар ретінде қараса болады. «Cыр-қыр» деген сөздер көбінесе мәдени ерекшеліктерді сипаттау үшін қолданылады және әзіл мен аймақтық юморға себеп болады.
Адамдар Сырдария өзенін әр түрлі сипаттайды. Жергілікті тұрғындар Сырдарияны «табиғи» деп қабылдайды, бірақ сонымен бірге, жергілікті деңгейде өзен ирригациялық жүйелермен байланысты. Жергілікті тұрғындар гидротехникалық құрылыстар салуды қолдайды. Сонымен қатар өзен суын шамадан тыс пайдалану оның таяздануына әкеледі. Толық ағынды өзен өзіне деген құрмет сезімін арттырды, ал «реттелетін» өзенді онымен тікелей араласпайтын тұрғындар аз бақылайды. Ауызша тарих негізінен су тасқыны мен құрғақшылық туралы оқиғаларды қамтиды.
Қазалы бөгетінің құрылысы
2020 жылы Қазалы бөгеті өзінің елу жылдығын атап өтті. Сырдариядағы «екінші алып» деп аталған бөгеттің құрылысы 1963 жылы басталып, 1970 жылы аяқталды. 1939 жылы Одақ үкіметі Сыр бойында Қызылорда, Яна-Қорған және Қазалы бөгеттерін салуға шешім қабылдады. Алайда бұл бөгеттердің құрылысы әртүрлі себептермен кейінге қалдырылды. Мысалы, Қазалы бөгетін салудың жобалық тапсырмасы Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1961 жылғы 15 ақпандағы No 165 қаулысымен бекітілген. Алайда, Қазақ КСР Мемлекеттік жоспарлау комитеті бұл бөгеттің құрылысын 1962 жылдың жоспарына енгізбеген.
Құрылыс 1963 жылы басталды. Бұл объектідегі құрылыс жұмыстарының бастапқы көлемі 13,2 миллион рубль болды. Сметаны түзету кезінде гидроэлектрлік кешендегі жұмыс көлемі 17,1 млн рубльді құрады, оның ішінде құрылысты монтаждау 14,5 млн рубльді құрады. Құрылыс көлемі бастапқы сметамен салыстырғанда 4 миллион рубльге ұлғайтылды. Бөгеттің құрылысын «Қызылордаводстрой» тресі жүргізді. Құрылыс кезінде құрылыс алаңы әрдайым цементпен, үлкен сұрыпты арматуралық болатпен және басқа кемшіліктермен уақытылы қамтамасыз етілмеген. 1969 жылы 8 желтоқсанда өзен жабылып, бөгетті уақытша пайдалану кезеңі басталды. Сырдария жабылған сәттен бастап 1970 жылдың 8 қазанына дейін ешқандай жағымсыз құбылыстар байқалмады, ал 1970 жылы бөгет пайдалануға берілді.
