Сырдария бойын мекендеген Ферғана алқабының тұрғындары мыңжылдық тарихында дәстүрлі экологиялық білімнің мол қабатын жинақтады. Бұл білімнің көп бөлігі сумен байланысты, өйткені суармалы егіншілік ғасырлар бойы қолданылып келген. Алайда, жағалаудағы экожүйелер соңғы жүз жылда нашарлады.
Дәстүрлі экологиялық білімнің қандай элементтері жергілікті халықтың суға және өзенге қатынасын көрсетеді? Мұнда жергілікті ертегілер, мифтер, мақал-мәтелдер, наным-сенімдер мен рәсімдер, сонымен қатар Ферғана облысының Дангар аймағындағы Хубби ата сияқты қасиетті жерлер бар. Бұл дәстүрлі білімді жеткізушілер – махалла, ақсақалдар, дехкандар, балықшылар, аңшылар және халық емшілері.
Мақал-мәтелдер
Әкең мираб болса да, арнаны тазалап, су іш.
(Отанг мироб бўлса ҳам, Ариқни тозалаб сув ич).
Бір дам арық қазады, одан мың адам ішеді.
(Бир киши ариқ қазир, Минг киши ундан сув ичар).
Сөз анасы – құлақ, су анасы – бұлақ.
(Гапнинг онаси — қулоқ, Сувнинг онаси — булоқ).
Көктемде өзен тасып, еңбек адамның қадір-қасиетін арттырады.
(Дарё сувини баҳор тоширар, Одам қадрини меҳнат оширар).
Жер – ана, суы – әке, жер – қазына, су – меруерт.
(Ер — она, сув — ота, Ер — хазина, сув — гавҳар.
Жер иесі – құдай, су иесі- сұлтан.
(Ер оғаси — худо, Сув оғаси — султон).
Адам өмірі – өзен суы.
(Инсон умри — дарё суви).
Алайда, Сырдария туралы әр ұрпақтың көзқарастарында айырмашылықтар бар. Аға ұрпақ өзенді «қасиетті», «құпия», «ана өзен», «ұлы өзен» деп қабылдауға бейім. Кең мағынада су көбінесе «тазарту» және «емделу» деп аталады және әртүрлі ауруларға емдік құрал ретінде қарастырылады. Екінші жағынан, жастар бұл нанымдарды білмейді немесе олар туралы түсініксіз түсінікке ие. Жергілікті тұрғындар жастардың суға байланысты наным-сенімдері туралы аз хабардар болуын 1980 жылдардан бастап Сырдариядағы су деңгейінің төмендеуімен және дәстүрлі экологиялық білімнің жоғалуымен байланыстырады. Оның үстіне, 1980 жылдардан бастап өзен ауыз су көзі ретінде пайдаланылмады (жергілікті тұрғындар оны тек суару мақсатында қолдана бастады). Суға деген сенімдер мен көзқарастарды жеткізу және өзендерді, өзендер мен арналарды таза ұстауды білдіретін «экологиялық мәдениетті» дамыту үшін жергілікті кәсіпкерлер мен фермерлер жастарға арналған жарыстар мен ойындар ұйымдастырады.
Аймақтағы негізгі дін ретінде ислам да суды ұтымды пайдалануға ықпал етеді. Жергілікті нанымдар мен аңыздар Ферғана алқабындағы судың басқа элементтермен қатар қасиетті саналғандығын көрсетеді. Жергілікті білімде су тек шөлді қандыратын құрал ретінде ғана емес, сонымен қатар емделу мен тазару көзі ретінде қарастырылады. Жалпы, Ферғана алқабындағы суға байланысты жергілікті білім мен нанымдарды символдық нанымдарға (тазалық, тазарту, емдеу және т.б.) және қолданбалы білімге (мысалы, суару әдістері) топтастыруға болады.
Сондай-ақ, балаларды Сырдария өзенінің атымен атайтын дәстүр бар. Сырдария, Сайхун, Дария сияқты есімдер Ферғана алқабында жиі кездеседі. Сондай-ақ Сырдарияның жағасында орналасқан Тепекұрған (Пап ауданындағы ауыл), Қалғандария (Мингбұлақ ауданындағы ауыл) және басқалар сияқты ауылдармен байланысты атаулар бар.
